Oleh Rifqi Muhammad Al Amin
Pada tanggal 11 Februari 1942 lahir seorang manusia yang kelak menjadi pemancar ilmu di Kalimantan. Di desa Tunggul Irang pinggiran kota Martapura sekitar pukul 01.30 WITA, Syekh Muhammad Zaini bin Abdul Ghani Al-Banjari lahir dari pasangan Syekh Abdul Ghani dan Hj. Masliyah. Syekh Zaini atau yang lebih dikenal dengan Tuan Guru Sekumpul merupakan keturunan ke-8 dari Syekh Muhammad Arsyad Al-Banjari ulama besar yang masyhur dengan kitab Sabilal Muhtadin.
Masa kecil Tuan Guru Sekumpul dijalani ketika Indonesia berusaha mempertahankan kemerdekaan dari NICA Belanda. Namun, keadaan ini tidak membuat beliau patah arang untuk menuntut ilmu. Pada usia 5 tahun Tuan Guru Sekumpul sudah belajar Al-Qur'an dengan Guru Hasan Pasayangan. Setahun kemudian beliau sekolah madrasah di Kampung Keraton pimpinan Syekh Seman Mulia yang merupakan paman beliau.
Gerbang ilmu Tuan Guru Sekumpul dilanjutkan ke Pondok Pesantren Darussalam Martapura ketika usia 7 tahun. Pondok Pesantren Darussalam Martapura dikenal sebagai tujuan utama penuntut ilmu agama. Murid-muridnya berdatangan dari segala penjuru Kalmantan Selatan khususnya dari daerah Banua Lima.
Di pondok tersebut Tuan Guru Sekumpul berguru dengan ulama-ulama masyur pada zamannya. Diantara guru-guru beliau adalah Tuan Guru Abdul Muiz, Tuan Guru Abdul Hamid Husein, Tuan Guru Mahalli Abdul Qadir, Tuan Guru M. Rafi'I, Tuan Guru Husein Dahlan, Tuan Guru Sya'rani Arif Kampung Melayu, Tuan Guru Husin Qadri, Tuan Guru Salim Ma'ruf, Syekh Seman Mulia, dan Syekh Salman Jalil.
Tuan Guru Sekumpul menyelesaikan tiga jenjang pendidikan di Pondok Pesantren Darussalam Martapura selama 12 tahun. Beliau masuk pada tahun 1949 dan lulus tahun 1961 dengan predikat jayyid mumtaz. Predikat ini membuat Tuan Guru Sekumpul diminta untuk mengajar di tingkat ibtida'iyah di pondok tersebut. Namun, beliau hanya mengajar selama lima tahun.
Kecintaan Tuan Guru Sekumpul ketika muda terhadap guru-guru beliau selalu dikenang oleh masyaratkat Kalimantan Selatan. Hal ini tergambar ketika beliau sering berkhadam (menjadi pelayan) kepada tuan guru yang sedang berdakwah ketika itu seperti Tuan Guru Husin Qadri, Tuan Guru Abdul Hamid Husein, dan Tuan Guru Badruddin. Bahkan, Tuan Guru Sekumpul tidak segan-segan menunggu di jalan yang akan dilewati Tuan Guru Zaini Ilmi Dalam Pagar untuk hanya sekedar bersalaman dan mencium tangan beliau.
Pengembaraan ilmu Tuan Guru Sekumpul tidak hanya dilakukan di daerah sekitar Martapura. Beliau juga pergi ke daerah Banua Lima untuk berguru kepada Tuan Guru Aini bin H. Muhammad Marwan Kandangan yang terkenal ahli Al-Qur'an. Beliau juga berguru ke Kampung Kopi Barabai dengan Tuan Guru Abdurrahman Siddiq. Sementara itu, di Rantau beliau berguru kepada Syekh H. Muhammad bin Syekh Salman Al-Farisi Gadung.
Pengembaraan ilmu Tuan Guru Sekumpul berlanjut ke Pulau Jawa. Sekitar tahun 1965 beliau berangkat dengan paman beliau Syekh Seman Mulia pergi ke Bangil, Jawa Timur. Di Bangil, Tuan Guru Sekumpul berguru dengan Syekh Syarwani Abdan yang merupakan ulama Banjar bermukim di Bangil. Kesempatan untuk berguru kepada ulama Jawa dimanfaatkan Tuan Guru Sekumpul diantara guru beliau ialah Kyai Hamid Pasuruan dan Kyai Falak Bogor. Tiga ulama ini merupakan guru khusus di bidang tasawuf dan suluk. Untuk memperdalam ilmu tersebut Tuan Guru Sekumpul pergi ke Mekkah dan dibimbing langsung oleh Syekh Amin Qutbi.
Setelah melakukan pengembaraan ilmu beliau akhirnya membuka majelis pengajian di Kampung Keraton. Awalnya pengajian ini ditujukan kepada santri yang kesulitan dalam ilmu alat. Di Langgar Darul Aman berdekatan rumah juga beliau isi dengan pengajian. Nama, Tuan Guru Sekumpul mulai masyur di masyarakat Kalimantan Selatan. Hal ini terlhat pada tahun 1980-an ketika pengajian dilangsungkan begitu banyak jamaah yang hadir. Maka beliau pun menyiapkan sebuah lahan baru untuk dapat menampung seluruh jamaah.
Atas restu guru-guru beliau khususnya Syekh Syarwani Abdan dan Syekh Seman Mulia maka Tuan Guru Sekumpul memulai pengajian di daerah Sungai Kacang. Kelak daerah ini berubah nama menjadi Sekumpul yang dinisbatkan kepada nama beliau. Syekh Zaini bin Abdul Ghani atau Tuan Guru Sekumpul memancarkan cahaya ilmu serta kecintaan kepada Nabi Muhammad SAW yang begitu indah. Begitu banyak jamaah yang hadir ketika pengajian dan majelis maulid. Bahkan, ketika sudah wafat majelis maulid yang diadakan setiap malam senin dipimpin oleh anak beliau tetap sesak oleh jamaah. Begitu pula peringatan haul Tuan Guru Sekumpul yang dari tahun ke tahun juga bertambah jamaahnya.
